Achtergrondinformatie vluchtelingen in Amersfoort

In verschillende landen in Afrika, Azië, het Midden-Oosten en Oost-Europa is het voor veel mensen niet veilig. Dan hebben ze geen andere keuze dan vluchten.  Om te begrijpen welke categorieën vluchtelingen er in Amersfoort zijn, is het goed om eerst te begrijpen welke stappen vluchtelingen moeten nemen om in Nederland te mogen blijven. Het COA heeft daar een filmpje over. Het zijn deze stappen:

1. Aanmelden en registreren op aanmeldcentrum Ter Apel
2. Naar regulier azc: voorbereiden op asielprocedure
3. Aanmeldgehoor: gesprek met IND, onderzoek door IND
4. Besluit IND:
   1. Verblijfsvergunning: in azc wachten op woning, start inburgering
   2. Geen verblijfsvergunning: vertrek

Categorieën vluchtelingen

• Een asielzoeker is iemand die op de vlucht is en om bescherming vraagt. Vanaf dat moment plaatst COA de asielzoeker in een asielzoekerscentrum of noodopvang ergens in Nederland. 
• Dit kunnen ook mensen zijn die uit een veilig land komen en geen gevaar lopen op (oorlogs)geweld of vervolging. Hen noemen we ook wel ‘veilige landers’.
• De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) onderzoekt vervolgens of de asielzoeker echt een vluchteling is: op de vlucht voor (oorlogs)geweld of vervolging in het land van herkomst. 
  • Zo ja, dan verleent de IND een verblijfsvergunning. We noemen ze dan ook wel vergunninghouders (statushouders). Voor de huisvesting van vergunninghouders, worden deze mensen ‘gekoppeld’ aan een gemeente. Deze gemeente moet deze mensen dan een woning aanbieden.Alleengaande minderjarige vreemdelingen (AMV’s) zijn jongeren onder de 18 jaar die zonder ouders asiel aanvragen. Tot 15 jaar vallen zij onder Jeugdzorg, die hen opvangt en begeleidt. Jongeren van 15 tot 18 jaar vallen onder begeleiding van de voogdijorganisatie Nidos. Zij verblijven in aparte gedeeltes in azc’s of in kleinschalige opvanglocaties daarbuiten. 
  • Als de asielzoeker geen verblijfsvergunning krijgt, ontvangen deze van de IND een ‘terugkeerbesluit’, moet ons land verlaten en daarmee ook de opvangplek. Als ze geen beroep meer kunnen aantekenen tegen hun terugkeerbesluit, noemen we hen ‘uitgeprocedeerd’.
• Mensen die langer dan 3 maanden in Nederland verblijven zonder verblijfsvergunning (en zonder een lopende asielprocedure) noemen we ongedocumenteerden. Zij verblijven niet in azc’s.
• Oekraïense ontheemden hoeven geen asiel aan te vragen, verblijven ook niet in azc’s en komen niet op deze opvangplek. Zij verblijven in gemeentelijke opvangplekken speciaal voor Oekraïners, zolang zij onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) Oekraïense ontheemden van de EU vallen.

Welke asielzoekers in het azc komen

Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) bepaalt op basis van de asielzoekers die Nederland binnenkomen, welke asielzoekers naar welke opvangplek gaan. Daarnaast kan de samenstelling op een opvangplek naar verloop van tijd veranderen, omdat sommige asielzoekers vertrekken of een verblijfsvergunning krijgen en uitstromen naar een woning. Vergunninghouders die nog op een woning wachten en ook niet kunnen doorstromen naar een opvangplek voor vergunninghouders, blijven vaak in hun opvangplek voor asielzoekers (azc). Dit alles geldt ook voor de nieuwe opvangplekken.

Het kunnen mannen, vrouwen of gezinnen zijn. Kijk naar de recente cijfers over welke asielzoekers ons land binnenkomen. 

Soorten opvang

In Amersfoort hebben wij verschillende soorten opvanglocaties:

• Azc: een blijvend asielzoekerscentrum, zoals aan de Barchman Wuytierslaan
• Noodopvang voor asielzoekers: tijdelijk, zoals in het Campanile hotel
• Nidos-huizen voor AMV’s
• Noodopvang voor Oekraïense ontheemden: tijdelijk, zolang de Europese Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) Oekraïners van kracht is.

Landen van herkomst

Uit welke landen asielzoekers komen, is afhankelijk van de situatie in de wereld. In november 2024 kwamen de meeste vluchtelingen (behalve uit Oekraïne) uit: Syrië, Eritrea, Afghanistan, Jemen, Irak, Iran en Turkije. (bron: VluchtelingenWerk). Lees de cijfers over welke asielzoekers ons land binnenkomen. 

Veilige landers

Bij de verdeling van asielzoekers over ons land, is het land van herkomst geen criterium. Dus het is mogelijk dat er veilige landers tussen zitten. De IND heeft voor hen wel een versnelde procedure. Zodra de IND besluit dat iemand uit een veilig land komt en geen risico loopt op vervolging, krijgt deze een terugkeerbesluit en moet ons land en de opvangplek verlaten. lees de cijfers over overlast en veilige landers. 

Verandering van de doelgroep in de toekomst

Gezien de onrustige situatie in de wereld, is het onwaarschijnlijk dat de instroom van asielzoekers op korte termijn zodanig blijft dalen, dat er lege bedden gaan ontstaan in azc’s in Nederland. Mocht dat toch gebeuren, dan overleggen COA en de gemeente wat er met de lege ruimtes moet gebeuren.

Amersfoort moet en wil meer asielzoekers opvangen

Het Rijk stelt via de spreidingswet vast hoeveel opvangplekken nodig zijn voor asielzoekers voor de komende 2 jaar. Vervolgens verdeelt het Rijk de opvangplekken voor asielzoekers over de gemeenten. Het Rijk kijkt hierbij naar de hoeveelheid inwoners en de sociaaleconomische score van elke gemeente. Deze score geeft aan hoe het gaat met hun inwoners, bijvoorbeeld of mensen voldoende inkomen hebben of goede kansen om zich te ontwikkelen. Lees meer op de website van COA.

Zo lang de wet geldt (ten minste tot januari 2026), moeten wij deze als gemeente uitvoeren. Het Rijk bepaalde dat Gemeente Amersfoort voor 941opvangplekken moet zorgen op 1 juli 2025. Op dit moment heeft onze stad 754 opvangplekken. Waarvan meer dan de helft tijdelijk is en binnen afzienbare tijd moet sluiten. Daarom zijn er ongeveer 500 nieuwe plekken nodig. 

Daarnaast vindt de gemeente het belangrijk om mensen die op de vlucht zijn en zich onveilig voelen, op te vangen. Amersfoort is een gastvrije gemeente en neemt haar verantwoordelijkheid. Gezien de goede ervaringen met het opnemen van vluchtelingen in onze stad, verwachten we dat onze gemeente een totaal aantal asielzoekers van 941 goed aan kan. 

Als de spreidingswet verdwijnt

Als de spreidingswet na januari 2026 is ingetrokken, is het tekort aan opvangplekken voor asielzoekers in Nederland nog niet opgelost. Gemeenten hebben dan alleen niet meer de verplichting om een bepaald aantal opvangplekken te creëren.

Maar asielzoekers die al in Nederland in procedure zijn, hebben nog steeds opvang nodig. Wij voorzien dat op de korte en de middellange termijn de vraag naar opvang groot zal blijven. 

Leefbaarheid in de buurt vinden zowel gemeente als COA belangrijk. We vinden het ook belangrijk om dit samen met omwonenden vorm te geven, want zij wonen in de buurt. Daarom gaan wij graag met hen in gesprek over hoe we de opvang zo kunnen organiseren, dat zowel azc-bewoners als omwonenden prettig in de buurt kunnen wonen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan zaken als:

• Afspraken met aannemer tijdens de bouw of verbouwing
• Contactmomenten met omwonenden, oprichting van een klankbordgroep of BuurtBeheerGroep
• Drukte bij parkeerplekken en andere wijkvoorzieningen
• Veiligheidsmaatregelen
• Dagbesteding asielzoekers
• Mogelijkheden voor vrijwilligerswerk

We willen graag horen welke ervaringen, ideeën, vragen of zorgen je hebt over de opvang. 

Betekenis voor de buurt

Een azc in de wijk kan ook een verrijking van de wijk betekenen. Asielzoekers hebben bijvoorbeeld graag contact met stadsgenoten om de Nederlandse taal te oefenen, de omgeving te verkennen, mensen te leren kennen, te leren fietsen en hun weg te vinden in andere opzichten. Ook doen sommigen graag zelf vrijwilligerswerk, bijvoorbeeld in een buurthuis in de buurt. En ze vinden soms leuk om samen te sporten, muziek te maken, te koken of koffie te drinken. Kijk even op onze webpagina www.amersfoort.nl/hulp-bieden hoe u het beste kunt helpen en contact leggen.

Voorzieningen

• In de azc’s zijn meerpersoons slaapkamers gezamenlijke douches en toiletten. De kamers zijn ingericht met stapelbedden, kastruimte, een tafeltje met stoelen en een koelkastje. Er zijn gemeenschappelijke keukens en wasmachines.
• De bewoners krijgen leefgeld om zelf bijvoorbeeld boodschappen mee te doen in een naburige supermarkt of op de markt.
• Ze kunnen gebruik maken van de gemeenschappelijke ruimtes in het hoofdgebouw: daar is een huiskamer voor vrouwen, een huiskamer voor mannen, een sportruimte en er zijn leslokalen voor taallessen. Buiten op het azc-terrein zijn ook sport en speelplekken.
• In locaties voor tijdelijke noodopvang kunnen de voorzieningen iets afwijken.

Onderwijs en inburgeren

• De kinderen kunnen naar de Taalschool voor basisonderwijs of voor voortgezet onderwijs. Wanneer ze voldoende Nederlands spreken, kunnen ze instromen op het reguliere onderwijs.
• Bewoners mogen pas inburgeren, wanneer ze een huis toegewezen krijgen. Maar degenen die al aan Amersfoort zijn gekoppeld, kunnen alvast starten met hun inburgering. Denk daarbij aan: Nederlandse les of (vrijwilligers)werk.

Vrijwilligers zijn altijd welkom. Asielzoekers hebben graag contact met stadsgenoten om de Nederlandse taal te oefenen, de omgeving te verkennen, mensen te leren kennen, te leren fietsen of hun weg te vinden. En ze vinden soms leuk om samen te sporten, muziek te maken, te koken of koffie te drinken. Kijk op de webpagina over Hulp bieden hoe je het beste kunt helpen en contact leggen.

Asielzoekers krijgen geen huis, maar opvang door COA. Pas wanneer ze een verblijfsvergunning hebben, komen ze in aanmerking voor een huis ergens in Nederland. Het Rijk bepaalt 2 keer per jaar hoeveel mensen met een verblijfsvergunning een gemeente een woning moet aanbieden (Huisvestingswet 2014). Hoeveel dat er zijn, is afhankelijk van het aantal inwoners van een gemeente en het totale aantal vergunninghouders in de asielzoekerscentra in Nederland. De provincies houden toezicht op het uitvoeren van deze wettelijke taak door gemeenten. Als een gemeente niet aan zijn taak voldoet, kan de provincie ingrijpen. Bij de verdeling van vergunninghouders over de gemeenten, probeert COA rekening te houden met de mate waarin een vergunninghouder al binding heeft met een gemeente. Bijvoorbeeld omdat deze al ergens familie heeft wonen of al een sociaal netwerk ergens heeft. 

Vergunninghouders in Amersfoortse azc-locaties krijgen dus niet allemaal een woning in Amersfoort. Amersfoort heeft wel het streven dat de vergunninghouders die zij moet huisvesten, bij voorkeur als asielzoeker ook al in de regio verblijven. Zodat zij al in het azc kunnen beginnen met hun inburgering en het opbouwen van een sociaal netwerk. Want dan kunnen ze sneller hun leven oppakken en integreren. Onze stad moet in de eerste helft van 2025 364 vergunninghouders een woning aanbieden. Daar zitten nog 204 personen tussen uit 2024. Gemiddeld heeft Amersfoort de afgelopen jaren 5,7% van de sociale huurwoningen toegewezen aan vergunninghouders. In 2024 betrof dat 78 woningen.

Woningnood

Ook in Amersfoort is een lange wachtlijst voor woningzoekenden die een sociale huurwoning zoeken. Dat maakt huisvesting van 364 vergunninghouders een uitdaging. Gemeente Amersfoort zet in op én vergunninghouders huisvesten én andere doelgroepen huisvesten. Er zijn plannen voor de bouw van 1000 woningen per jaar. Daarnaast komen er ook elk jaar sociale huurwoningen vrij, doordat bewoners overlijden of verhuizen. Ook onderzoeken we mogelijkheden voor het realiseren van flexlocaties. Hiermee voorzien we in de woonbehoefte van woningzoekenden. En creëren we doorstroommogelijkheden voor vergunninghouders waardoor er plek vrijkomt in de azc’s voor asielzoekers. Op deze manier zorgen we ervoor dat Amersfoort een inclusieve stad is en blijft en iedereen hier kan wonen en leven.